نقش میان وعده ها در سلامت کودکان و نوجوانان
بسیاری از الگوهای رفتاری بزرگسالان و عادات غذایی آن ها، میان وعده و نقش میان وعده در سنین کودکی شکل می گیرد و در سنین بزرگسالی کمتر قابل تغییر است. با توجه به این که کیفیت و کمیت الگوی غذایی نقش بسزایی را در سلامت و یا بروز بیماری های مختلف ایفا می کند، پس توجه به چگونگی شکل گیری عادات غذایی و الگوی مصرف غذایی کودکان، می تواند حائز اهمیت باشد. البته داشتن برنامه ریزی غذایی در سنین نوجوانی نیز از دیگر نکات پراهمیت می باشد. در سنین قبل از ورود به مدرسه علایق غذایی کودکان منحصراً تحت تأثیر محیط خانواده است. به همین خاطر می توان از چاقی در کودکان و نوجوانان جلوگیری کرد.
ولی به محض ورود به مدرسه کودکان از محیط خانه دور شده و ساعاتی از روز را در مدرسه و جدا از خانواده در کنار همسالان خود سپری می کنند. بنابراین عادات و انتخاب های غذایی آن ها کم کم تغییر کرده و تحت تأثیر محیط و شرایط جدید قرار می گیرد. از آن جایی که کودکان وعده های غذایی اصلی (صبحانه، ناهار و شام) را اکثراً در خانه و با حضور والدین مصرف می کنند، الگوی غذایی اصلی آن ها بیشتر تابع خانواده است. اما میان وعده های خود را در محیط مدرسه و همراه با دوستان خود و بدون حضور والدین مصرف می کنند.
با توجه به نکات می توان چاقی در کودکان و نوجوانان را تا حدی کنترل کرد. به عبارتی نقطه شروع اختلاف بین الگوی غذایی والدین با کودکان از همین میان وعده ها، مواد غذایی و خوراکی هایی است که در آن زمان صرف می شود. در این ارتباط در مطالعه ای مشاهده شده که بین نوجوانان با مادران و پدرانشان در مصرف برخی از مواد غذایی اعم از انواع تنقلات، غذاهای آماده مانند فست فود، سس مایونز و نوشابه های گازدار اختلاف وجود دارد. به طوری که تعداد دفعات مصرف این مواد خوراکی در نوجوانان بیشتر از والدینشان است.
این نکته سبب می شود تا در داشتن یک برنامه ریزی غذایی در سنین نوجوانی با مشکل مواجه شده و عادات غذایی مناسبی نداشته باشند. با توجه به این که سهم میان وعده ها در تأمین انرژی و مواد مغذی ضروری به ویژه برای دانش آموزان حائز اهمیت است، با این حال متأسفانه بسیاری از آن ها در این وعده ها خوراکی ها و مواد غذایی را می خورند که حاوی انرژی بالا و مواد مغذی پایین هستند. همچنین بخش عمده ای از این میان وعده ها را چربی و مواد قندی ساده تشکیل می دهد.
این نوع خوراکی ها باعث ایجاد یک حس سیری کاذب در کودکان شده و بدون اینکه نیازهای تغذیه ای لازم را تامین کنند به آن ها آسیب می زنند. البته در صورتی که در زمان های نامناسب در طی روز صرف شوند علاوه بر اینکه اشتهای کودکان را برای خوردن وعده های اصلی (که از نظر تغذیه ای کامل تر هستند) از بین می برند، بلکه به مرور زمان باعث ایجاد کمبودهای تغذیه ای در آن ها نیز خواهند شد.
همچنین به خاطر داشتن انرژی زیاد سبب تجمع انرژی در بدن و به دنبال آن بروز مشکل اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان می گردند. مطالعات مختلف در دنیا نشان می دهند که شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه رو به افزایش است.
یکی از عوامل مهم و موثر در بروز این مشکل کیفیت و کمیت الگوی مصرفی وعده ها و میان وعده های روزانه و عادات غذایی است.
مواد غذایی مثل انواع پفک، چیپس، شکلات، شیرینی ها، پیراشکی، نوشابه های گازدار، آب میوه های صنعتی، انواع ساندویچ های سوسیس، کالباس، همبرگر آماده و پیتزا که متأسفانه به دلایل مختلف تقاضای مصرف آن ها در بین کودکان و نوجوانان بالا است همگی جزو خوراکی ها و غذاهایی هستند که انرژی زیاد داشته ولی از لحاظ تغذیه ای کم ارزش می باشند.
این مواد خوراکی بجز تأمین میزان زیادی انرژی و برطرف کردن حس گرسنگی کمکی به برآورده شدن سایر نیازهای رشد و سلامت دانش آموزان نمی کنند.
- اما در نقطه مقابل استفاده از مواد غذایی مفید و مناسب در میان وعده ها به خوبی بخشی از نیاز رشد و سلامت تغذیه ای دانش آموزان را تأمین می کنند. تحقیقات مختلف نشان می دهند که گنجاندن یک میان وعده مناسب و مغذی در برنامه ریزی غذایی در سنین نوجوانی به صورت روزانه دانش آموزان می تواند در حافظه کوتاه مدت، میزان توانایی یادگیری و به دنبال آن پیشرفت تحصیلی آن ها تأثیر مثبتی داشته باشد.
میان وعده مناسب برای دانش آموزان در مدرسه و یا خانه باید شامل مواد غذایی و خوراکی هایی باشد که جزو گروه هایی اصلی غذایی هستند. در ادامه با چند نمونه از انواع میان وعده های مفید و مغذی برای دانش آموزان آشنا خواهیم شد.
- میوه های تازه فصل مثل سیب، پرتقال، نارنگی، موز و …
- آب میوه های تازه و طبیعی که می توان آن ها را در خانه از میوه های تازه تهیه کرد. (البته مصرف خود میوه به خاطر داشتن فیبر غذایی مفیدتر است.)
- انواع سبزی ها مثل هویج، خیار، گوجه فرنگی و …
- میوه های خشک مثل کشمش، خرمای خشک، توت خشک، انجیر خشک، انواع برگه ها که علاوه بر داشتن مواد قندی طبیعی حاوی برخی از انواع ویتامین ها و املاح معدنی هستند.
- انواع مغزها مثل گردو، بادام، پسته شامی و … که حاوی پروتئین گیاهی مرغوب و چربی مفید هستند. همچنین میزانی از ویتامین ها و املاح معدنی را دارا می باشند.
- شیر که می تواند به همراه بیسکویت های ساده و یا کیک های ساده خانگی میل شود.
- ساندویچ های نان و پنیر و گردو، نان و پنیر و گوجه فرنگی، نان و تخم مرغ آبپز و گوجه فرنگی و …
- برای کودکانی که دچار اضافه وزن نیستند می توان از مقداری کره یا خامه پاستوریزه نیز در تهیه انواع ساندویچ استفاده کرد.
- ساندویچ مرغ، همبرگرخانگی و انواع کوکو یا کتلت که در خانه تهیه می شوند به همراه سبزیجاتی مثل گوجه فرنگی و کاهو نیز گزینه ای مناسب می باشند.
لذا اقدام لازم در جهت فراگیری و آگاهی از نیازهای غذایی و عادات غذایی دانش آموزان، برنامه ریزی غذایی در سنین نوجوانی، اصلاح رفتارهای تغذیه ای نامطلوب، همچنین توصیه های کاربردی لازم و مناسب برای بهبود شیوه تغذیه آن ها در برنامه های آموزشی، بیان نقش و اهمیت تغذیه در یادگیری و درک مطالب، اهمیت صرف صبحانه، آگاهی از گروه های مختلف غذایی و ارزش آن ها، تشویق به خوردن شیر و لبنیات و انواع سبزی و میوه ها، بیان آثار زیان بار مصرف شکلات، شیرینی و تنقلات غذایی کم ارزش و … تأثیر زیادی در بهبود تغذیه دانش آموزان و سلامت آن ها دارد.
همچنین برنامه ریزی مناسب در جهت ایجاد یک بوفه غذایی سالم در مدرسه و همراه با آموزش دانش آموزان و آگاهی آن ها در مورد غذای سالم ضرورت دارد. بوفه های مذکور باید براساس نیازهای غذایی دانش آموزان نسبت به عرضه مواد غذایی سالم قدم بردارند. بدون شک عرضه موادی مانند انواع پفک، یخمک، نوشابه، آدامس، شکلات و هرگونه محصول بدون بسته بندی، پروانه ساخت، کد بهداشتی و تاریخ مصرف گذشته مانع از تحقیق اهداف مذکور است.
از این رو لازم است ضمن برخورد فعالانه با بوفه مدارس در راستای ایجاد برنامه ریزی غذایی در سنین نوجوانی و ایجاد عادات غذایی برای دانش آموزان در این گونه مواقع نسبت به آموزش مسئولان بوفه و تشویق آن ها به عرضه موادی مانند ساندویچ نان و پنیر، نان و تخم مرغ، شیر، بیسکویت، خرما و انواع میوه نظیر سیب، گلابی، نارنگی و پرتقال اقدام شود. به این ترتیب برنامه ریزی غذایی در سنین نوجوانی و داشتن عادات غذایی ایده آل می تواند تا حد زیادی از چاقی در کودکان و نوجوانان جلوگیری کند.
یک پاسخ